Dewleta Sûriyeyê heta niha li ser esasê ne qebûlkirina hebûna kurdan siyaseta xwe didomîne.

Dewleta Sûriyeyê heta niha li ser esasê ne qebûlkirina hebûna kurdan siyaseta xwe didomîne. Her çiqas li hemberî kurdan gelek caran siyaseta nerm dabe meşandin jî ev yek girêdayî siyaseta wê ya demî ye. Gelê kurd di 12’ê adara 2004’an de li hemberî zilma Sûriyeyê serî hilda. Çi bû sedem ku kurdên rojavayê Kurdistanê serî hi de. Sedemên serhildana Qamişloyê çi bûn, çima hêzên Sûriyeyê bi awayekî qetlîamwarî êrîş kir. Têkiliya Tirkiye û Sûriyeyê li ser çi bingehan pêş dikeve. Bersiva van pirsan Endamê Konseya Rêveber a Koma Civakên Kurdistanê Rustem Cûdî ji ajansa ANF’ê re ragihand.

Beriya rexistina azadiya kurd nêzikatî û siyaseta  dewleta Sûriyeyê ya ji bo kurdan çawa bû?

Siyaseta fermî ya Sûriyeyê li ser esasê neqebûlkirina hebûna kurdan hatiye avakirin. Ligel pir hikûmet hatin guhartin jî ev siyaset, bi xetên xwe yên esasî nehat guhartin. Beriya Tevgera Azadiye jî piştî wê jî ev siyaseta di warê rêgez û prensîb de tu guhartin te de çenebûn. Feqet di alî şewaz û terzê pêkanînê de, dîsa danûstandina kurdan re hinek serdemên di dîroka Sûriyeyê derbasbûne li dijî kurdan pir bi şewazên hişk adeta di asta qirkirinê de hatinê meşandin. Carna jî siyaseta şewazên hîn nermtir danin meşandin. Pirsgirêka kurd piştî şerê cîhanê yê yekemîn zêdetir xwe dide xuyakirin. Li ser bingeha dizayna nû ya Rojhilata Navîn bi taybetî jî parçekirina herêmê, bi siyaseta îngilîz û fransiyan, parçeyê biçûk a rojavayê Kurdistanê ket bin hegemonya fransiyan. Siyaseta Fransa û îngilîzan ji kurdan re li ser esasê înkarkirinê bû. Statuya ku li Rojhilata Navîn hate avakirin, aktorên wê yên sereke fransî û îngîlîz bûn. Di siyaset û statuya wan de kurd tune bû. Hebûna kurdan wek netewe bi rengekî siyasî, civakî û aborî xwe bi rêve bibe na, Kurdistan û kurdan di nava hêremê de kirin çar parçe û mafê kurdan di azadî û serxwebûn de nedîtin. Her çiqas Fransa di demên hegemonyaya xwe de ji bo hinek tevgerên kurdan çavên xwe girtibin jî, ew jî ne ji bo çareserkirinê, hîn zedetir bikaribin kurdan wek kartekê li dijî dewletên hêremê  bi kar bînin. Piştî gihiştine armanca xwe jî kurd bê piştgirî hiştine, heta bûne hevpar û trajediyên kurd jiya ne.

Sedemên neguhartina siyaseta Sûriyeyê li ser kurdan henê. Yek; Tevgera kurdan li Sûriyeyê heta gihişte sala 1975’an bi rewşeke parçebûn, bê hêzbûn êdî rewşeke wisa da bû ku ji bo rejîma Sûriyeyê ne xeter bû. Ji asta talûkeyê derketibû. Ji ber ku ketibû bin xizmeta îstixbarata Sûriyeê. Ev jî dibû sedema dewlet êdî erîşê bi dijwar kar neyne û siyaseta xwe ya nerm li ser kurdan bide meşandin. Noqteya duyemîn jî; xeta siyasî ya rejîma Sûriyeyê bi nêzikbûna kurdan re hinek nermbûn dixwest. Sûriyeyê wek dewlet xwe antî-emperyalîst didît. Bi Israîl re di nava nakokiyan de bû. Li ser vê esasê hem li Tirkiyeyê û hem jî li Iraqe çavkaniya xeterê li ser vê rêjîmê hebûn. Nakokiya stratejîk û mezhebî di nava rejîma Iraq û Sûriyeyê de hebûn. Dîsa sekna Sûriyeyê li beranberî emperyalîzmê nakokiyên cidî di navbera Sûriye û Tirkiyeyê de hebûn. Ev nakokî ne tenê di warê siyasî de bûn, di warê dîrokî de bûn jî. Sûriyeyê îdiaya parçeyekî erd li Tirkiyeyê dikir. Ev nakokiyana hişt ku Sûriye tekeve nava lêgerîna bikaribe muxalefeta ku di nav Tirkiye û Iraqê de heyê bi wan re tekeve nava tifaqekê. Beşên herî muxalîf jî di serî de kurd bûn. Sûriye têkiliya xwe bi YNK û PDK’ê re pêş xist. Piştre jî rexistina kurd li bakurê Kurdistanê bi pêşengtiya Rêber APO qewî. Rexistina PKK’ê di 1980’yan de bi taybet jî Lubnan û Sûriyeyê xwe tevger kir. Nêzîkbûna Sûriyeyê di warê siyasî de li hemberî kurdan teqtîkî bû. Tekiliya xwe jî kurdan re pêşxistin jî li ser bingeha talûkeya Tirkiye û Iraqe li ser rêjîma xwe holê rakirin bû. Ev jî hişt ku siyaseta xwe ya hişk li hemberî kurdan nerm bihele. Tu car ev nermbûn beramberî kurdan nebû stratejîk, di ware teqtîk de pêşket di nava Sûriyeyê de.

Piştî 99’an Sûriyeyê li hemberî kurdan siyaset û nêzîkatiyek çawa pêşxist. Di sala 2004’an de li hemberî serhildana Qamişlo komkujiya ku pêk hat bingeha xwe ji ku derê girt?

Komploya Navneteweyî ne pêvajoyek hesan bû. Komplo, li herêmê destpêka pevajoyeke nû bû. Hebûna Rêber APO di herêmê de bingeha berxwedanê ava dikir. Hêzên kurd ên dinê jî her çendî xeta wan cuda jî bibe bingeha berxwedanê ji bo wan jî vedikir. Dema Komploya Navneteweyî çêbû tabloyeke cuda hate hiştin ku rexistina azadiya kurd hate tasfiyekirin. Ji bo vê bingeha berxwedanê li herêmê ji hole rabû. Hêzên ji aliyê îdeolojiyê ve bi berxwedanê ne bawer, tenê di aliyê siyasî de wek helwestek siyasî digirin dest, ev hêzana piştî ve pêvajoya nikarîbûn li ber xwe bidin. Di nav wan de jî dewleta Sûriyeyê. Sûriyeyê dewsa xeta berxwedanê xeta teslîmiyetê esas wergirt. Ev teslîmbûn bi tifaqa Edeneyê dest pê kir. Bi serdema Beşar Esad re ev teslîmiyet gihişt asteke hîn mezintir û talûketir. Sûriyeyê wek dewlet hêza xwe ya biryarbûnê bi temamî winda kir. Beranberî vê ji bo ku bikaribê emrê xwe dirêj bike, xwe bi her awayî bi hêzên derve re girêda. Têkiliya bi Tirkiyeyê re li ser vê bingehê ye. Tirkiye ji xwe re wek deriyekî dibîne. Çiqas beranberî derve teslîmbûnê esas wergire di hundir de jî ew qas zext û êrîşên xwe li ser beşên muxalîf û demokratik bi taybet jî li ser kurdan zede dike.

Serhildana Qamişlo ya 2004’an pêş ket. Dewleta Sûriyeyê bi rengekî qetlîamwarî bi ser de çû. Sebebê ve jî hebûn. Guhartin di herêmê de çedibûn. Ev guhartin bi taybetî bi hilwêşîna rejîma Sedam re gihîşt asta xwe ya herî jorîn. Sîstema herêmê ji van pêşveçûnan tirsiya. Kurd di herêmê de fersendek bi dest xistin ku bikaribin mafê xwe bi dest bixin. Ji bo kurdan têkçûna rejîma Sedam fersendek bû ku xwe ji nû ve bi rêxistin bikin. Hêzên dijberî kurdan vê rastiyê dîtin. Ji bo vê ketin di nava helwestên cuda. Di nava raya giştî ya ereban de kurd teşhîrkirin. Bi raya giştî dijminatiya kurdan di nava ereban de belavkirin. Astengiyên ku kurd nikaribin di herêmê de nûbûnekê ava bikin û sûd jê wergirin dan avakirin. Prova êrîşan edeta pêşxistin. Propagandaya pir çewt, xirab û şovên di Sûriyeyê de avakirin. Di lîstokek futbolê de şovenîstên ereb ên ji aliyê îstixbaratê de tên tercîhkirin û rêvebirin de êrîş li ser nirxên kurdan kirin. Kurd jî ne kurdên kevnbûn bi salane têkoşîn didin meşandin hesasiyeta kurdan beranberî nirxe xwe di asta jor de bû. Kurd ev êrîşa ereban li ser nirxên xwe nikarîbûn qebûl bikin û qebûl jî nekirin. Beranberî vê êrîşê helwest dan diyarkirin û rabûn serhildanê. Ev serhildan li gelek herêmên din ên ku kurd lê dijîn  belav bû. Sedema vê êrîşe, di herêmê de pêşketinên ku dihatin çekirin, kurd ji van pêşketinan sûd wernegirin û xwestin bi êrîşan pêşiya vê sûd wergirtinê bigirin.

 Li hemberî kurdan çanda qirkirinê ya ku tê meşandin bingeha xwe ji ku derê digire?

Çanda qirkirinê bi avakirina dewletên netewe dest pê dike. Dewletbûna Ereb, Fars û Tirkiye li ser bingeha înkarkirin û qirkirina kurdan te. Di feraset de armanc asîmîlekirin û serkeftina dewleta netewe ye. Di armanc helandina gel, netewe û mezheban ji bo yek netewebûnê ye. Kurd çiqas zimanê xwe kar bînê, li gorî kevneşopiye xwe li ser xaka xwe bi çanda xwe bijî ev ji bo dewletên netewe wek gef û xeter bû. Ji bo vê jî em lê dinêrin dewletên netewe Îran, Iraq, Sûriye û Tirkiye li dijî kurdan her demê di nava lêgerînên nû de ne.  Siyasetên tasfiyekirinên nû pêş dixînin. Ev siyaseta tenê bi dewletên herêmê re ne giredayî ye. Hêzên derve jî vê siyaseta qirkirinê pêjirand û çavên xwe jê re girt û digire jî. Carna bi rengekî veşartî, carna jî bi rengekî aşkerê dide diyarkirin. Qetlîamên Bakur li ser kurdan, êrîşên li rojavayên Kurdistanê li ser kurdan, siyaseta çewt a hikûmeta navend başûrê Kurdistanê, êrîşên leşkerî û darvekirinên li Rojhilatê Kurdistanê hemû parelel in li ser kurdan. Beranberê vê jî DYA û YE jî li dijî tevgera azadiya kurd di nava operasyonan de ye. Ev meşandin wek paralêl bi hev ra têne kirin ev jî ne tesadufî ye. Ev jî te wateya siyaseta qirkirinê.

Li hemberî polîtîkayên ku dewleta Sûriyeyê ku li ser kurdan dimêşîne pêwîst e kurd çawa xwe bi rêxistin bikin û têbikoşin?

Li Sûriyeyê kurd lawaz in. Dewleta Sûriyeyê êrîş dibe ser û birçî dihele bi vê jî kurdan mecbûrî koçkirinê dikin. Her jor girtin û îşkencekirin û bi nepenî ve kuştin hene li ser kurdan. Divê Sûriye siyaseta xwe ya înkar, zext û ledan, îşkence, qirkirin, siyaseta şovên a li dijî  kurdan di berçavan re derbas bike û dev jê berde.  Tenê riyek li pêş kurdan heye, ew jî berxwedan e. Divê gele kurd li her derê xwe bi rexistin û hêz bike. Em wek rêxistina azadiyê nabejin ku kurdên rojava dijminantiya Sûriyeyê bikin, lê ji bo mafên xwe yên azadiyê divê her dem di nava rêxistinkirin û têkoşînê de bin. Pirsgirika kurd divê bi hostatî bê çareserkirin. Heya şert û merc hebin kurd bi meyla dijminatiya aşkera ya Sûriyeyê neke. Lê ji bo mafên xwe bi dest bixe divê li ber xwe bidin. Ji bo vê rêxistinkirin û berxwedan pêwîst e. Teslîmiyet tu carî ne çare ye. Berovajî vê çiqas tu beranberî vê serî bitewîne, dijmin jî ew qas ji vê hêzê digirin û siyaseta xwe ya înkarê didin meşandin. Dema gelê kurd li dijî înkar û îmhayê serî hildide û li ber xwe dide, wê demê hêzên desthilatdar mecbûr diminin ku siyaseta xwe di berçavan re derbas bikin. Helwesta serhildana 12’ê Adare jî ev bû. Dema serhildana 12’ê Adare çebû, rejîma Sûriyeyê cara yekem bû hebûna kurdan qebûl kir. Soz da ku ji bo çareserkirina pirsgireka kurd eger bi rengekî lawaz be jî bi vegerandina mafên hemwelatî de ku gavan baveje. Dema îro em lê dinêrîn asta rexistinkirinê di nava kurdan de aloz in. Pirsgirêkên kurd en hûndirîn bêtirin. Dema hêzên îstixbaratên Sûriyeyê hêzekê li beranberî xwe nabînin, wê demê em dinêrin bêsînor pêkanînên xwe yên şovên didomînin. Tenê riyek dikare vê şovenîzmê bide sekinandin, ev jî bi awayekî xurt rêxistinkirina xwe ye. Yekbûnekê di nava xwe de pêş bixin û xwe bigihînin asta xwe rêvebirine. Civaka kurd li Sûriyeyê û deverên din bikaribe keda ku Rêber APO daye bikin formula tanzîmkirine. Ev ji bo rojavayê kurdistanê regezeke bingehîn e. Êrîşên şovên ew e berdewam bikin, lê beranberî vê jî berxwedan dê berdewam bikin. Rêxistina azadiye jî gavên mezin diavêje û ev gav jî gelek girîng in. Çalakiyên nûjên divê werin xuliqandin. Çalakiya birçibûne a ku li Sûriyeyê demen borî hat pêşxistin ev çalakiyeke nû bû.  Gerek mirov ji vê çalakiyê jî encaman derxînê û dibe ku çalakiyên nû çawa werîn pêşxistin li ser van werê sekinandin.  Dema mirov bixwaze şewazên têkoşîn û çalakiyek nû pêşbixinê heye, ya gîrîng mirov vê pêşbixinê.  Dema şewazên çalakî bên berfirekirin û têkoşînek bê hempa bê dayîn ew e gelê me bi berxwedana xwe li ser jî bikeve.

Sûriye xwe teslîmî Tirkiyeyê kiriye

Di roja me ya îro de têkiliyên tirkan û Sûriyeyê li ser çi esasan pêş dikeve û di kîjan merheleyê de ye?

Tirkiyê bi hikûmeta AKP’e mîsyoneke nû girtiye ser milê xwe. Serokê DYA’yê Barack Obama dibejê: “Tirkiye ne tenê şirîke me yê stratejiyê ye, di heman demê de jî hevkarê me yê modele jî.” Ev te vê wateye; dizayna ku DYA dixwaze di Rojhilata Navîn de pêşbixîne di bingeh de îqtîdara AKP wek model nîşan dide. Li gorî berjêwêndiyên emperyalîzmê di hêremê de rol dilîze. Alternatîfên Sûriyeyê beranberî Tirkiyeyê tune ne. Ji ber ku wek dewlet hatiye tecrîdkirin. Di nav civaka xwe de  ne di nava aştiyê de ne. Bi derdorên xwe re jî ne di nava aştiyê de ye. Bi dewletên herêmê re nakokiyan dijî. Ji ber ve neçar dimînê ku xwe bavejê hembêza Tirkiyeyê. Di têkiliyê wan de denge tune. Herdu dewlet di warê siyasete de ne wekhev in. Tirkiye di warê siyasî de têkiliyek xurt bi DYA’yê re heye, têkiliyên wê bi YE’yê re heye, bi Israîlê re di nav danûstandinê de ye. Di warê navneteweyî, leşkerî û aborî de asta wê cuda ye. Lê beranberî vê dewleta Sûriyeyê lawaz e. Ji ber vê Sûriye teslîmî Tirkiyeyê dibe.  Tirkiye ev teslîmbûna Sûriyeyê di çarçoveya tifaqa xwe ya anti kurd de li herêmê bi kar tîne. Sûriye bûye bazara berjêwêndiyên Tirkiyeyê. – Azadiya Welat

Navenda Lêkolînên Stratejîk a Kurdistanê

www.lekolin.org - www.lekolin.net – www.lekolin.info